Τη ζωή και την μουσική πορεία του Νίκου Ξυλούρη ακολούθησε απόψε ο Χρίστος Βασιλόπουλος και η εκπομπή «Πρόσωπα» στην ΕΡΤ1.
Η έρευνα φώτισε τα βήματα του καλλιτέχνη, που από τα Ανώγεια και τις μαντινάδες, βρέθηκε στο Πολυτεχνείο να τραγουδάει στο πλευρό των φοιτητών «Πότε θα κάνει Ξαστεριά».
Ο Ψαρονίκος, όπως ήταν το προσωνύμιο του, έκανε περήφανο τον πατέρα του ήδη από τη γέννησή του, καθώς ήταν ο πρώτος και πολυπόθητος γιος της οικογένειας ύστερα από τρία κορίτσια.
Σε μικρή ηλικία έζησε την καταστροφή των Ανωγείων από τους Γερμανούς και μετά τον πόλεμο αναγκάστηκε να σταλεί, μαζί με τα υπόλοιπα άστεγα παιδιά, στο οικοτροφείο του Ηρακλείου μέχρι να ξαναχτιστεί το διαλυμένο σχολείο του χωριού.
Η πρώτη λύρα
Ο Χρίστος Βασιλόπουλος βρέθηκε στα Ανώγεια, όπου συγγενείς και φίλοι του Ξυλούρη περιέγραψαν την αγάπη του για την κρητική μουσική και ειδικά για τη λύρα. Μάλιστα χρειάστηκε η παρέμβαση του δασκάλου του, που κατάλαβε από νωρίς το ταλέντο του και έπεισε τον πατέρα του να του αγοράσει μία.
Παλιοί συμμαθητές του περιγράφουν πώς ο Ψαρονίκος τους μάγευε με το παίξιμό και μαζεύονταν γύρω του σαν τα κλωσσόπουλα. Έτσι του έβγαλαν το παρατσούκλι, η Κλωσσού.
Το κλέψιμο της Ουρανίας
Εκτός από τη μουσική, ο Ξυλούρης αντιμετώπισε δυσκολίες και στην αγάπη καθώς οι γονείς της αγαπημένης του Ουρανίας αρχικά δεν τον ήθελαν για γαμπρό και όπως η ίδια περιγράφει, αναγκάστηκε να την κλέψει.
Το ζευγάρι παντρεύτηκε και απέκτησε δύο παιδιά που μεγάλωσαν στην Αθήνα όπου μετακόμισε η οικογένεια για επαγγελματικούς λόγους.
«Με είδε τον είδα και την άλλη μέρα ήρθε και μου έκανε καντάδα. Μου είπε ότι με ήθελε ότι του άρεσα. Του είπα “μα δεν με ξέρεις, είμαι ιδιότροπη” και μου λέει “όχι, δεν είσαι, είσαι καλή. Και εσύ να ξέρεις ότι είμαι δύσκολος άνθρωπος , πολύ περήφανος και βενιζελικός. Μην τολμήσεις να μου θίξεις ποτέ κάτι από αυτά».
Οι μεγάλες συνεργασίες
Έτσι ο λυράρης που ξεκίνησε από τα πανηγύρια και τα κρητικά γλέντια, σύντομα βρέθηκε στα στούντιο της Κολούμπια να ηχογραφεί τραγούδια πλάι σε μεγάλους συνθέτες όπως ο Μαρκόπουλος, ο Ξαρχάκος, ο Ανδριόπουλος και άλλοι.
Η Χούντα
Κατά τη διάρκεια της Χούντας, ο Ξυλούρης κατάφερε να μετατρέψει τα Ριζίτικα της Κρήτης σε τραγούδια για την ελευθερία. Συμμετείχε στη θεατρική παράσταση του θιάσου Καρέζη – Καζάκου, «Το μεγάλο μας τσίρκο» όπου ερμήνευε ζωντανά στη σκηνή τα τραγούδια που έγραψε ο Σταύρος Ξαρχάκος.
Ξυλούρης και Ξαρχάκος βρέθηκαν στο Πολυτεχνείο, λίγες ώρες πριν την είσοδο του τανκς και με τη μουσική τους συμπαραστάθηκαν στους φοιτητές.
Η κόρη του Ρηνιώ περιγράφει την αγωνία της οικογένειας μέχρι να μάθουν ότι είναι ασφαλής.
Φίλοι, συνεργάτες αλλά και οι αγαπημένοι αδερφοί του Ψαραντώνης και Ψαρογιάννης που είναι επίσης μουσικοί, θυμούνται τις ουρές που σχηματίζονταν έξω από τα μαγαζιά που τραγουδούσε.
Η εκπομπή ακολουθεί τον Ξυλούρη μέχρι το πρόωρο τέλος του σε ηλικία 43 ετών ύστερα από μάχη με τον καρκίνο.
Ακόμα και στις τελευταίες δύσκολες ώρες, η λύρα ήταν που τον συντρόφευε και τον παρηγορούσε.
