Με λαμπρότητα και πλούσια έθιμα σε κάθε γωνιά της Ελλάδας γιορτάζονται κάθε χρόνο τα Θεοφάνεια, που αποτελούν μία από τις σημαντικότερες εορτές του Χριστιανισμού.
Η γιορτή τιμά τη Βάπτιση του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, ενώ συνοδεύεται από παραδοσιακά δρώμενα και τελετές που έχουν τις ρίζες τους βαθιά στον χρόνο.
Κεντρικό στοιχείο του εορτασμού είναι ο Καθαγιασμός των Υδάτων, όπου οι τολμηροί βουτηχτάδες αψηφούν τα παγωμένα νερά του Ιανουαρίου και πέφτουν σε θάλασσες, ποτάμια και λίμνες για να πιάσουν τον Σταυρό. Η κατάδυση πραγματοποιείται σε λιμάνια, όχθες ποταμών και λιμνών, ενώ στις μεγάλες πόλεις συχνά γίνεται σε δεξαμενές νερού, παρουσία των τοπικών Αρχών.
Παράλληλα με τις θρησκευτικές τελετές, σε πολλές περιοχές της χώρας αναβιώνουν μοναδικά τοπικά έθιμα.
Από τα Ραγκουτσάρια στην Καστοριά, τα Σάγια στην Καβάλα και τους Αράπηδες στη Δράμα, μέχρι το έθιμο της Καμήλας στη Χαλκιδική και το κάψιμο των καλικάντζαρων στην Κατερίνη, κάθε περιοχή προσφέρει τον δικό της ιδιαίτερο χρωματισμό στους εορτασμούς.
Τα έθιμα αυτά συνδυάζουν παγανιστικά και χριστιανικά στοιχεία, διατηρώντας ζωντανές παραδόσεις αιώνων. Στη Λευκάδα, για παράδειγμα, οι κάτοικοι βουτούν πορτοκάλια στη θάλασσα για ευλογία, ενώ στην Ερμιόνη της Αργολίδας το «γιάλα – γιάλα» γεμίζει με μουσική και χορό τα ψαροχώρια της περιοχής.
Τα Ραγκουτσάρια ξεσηκώνουν την Καστοριά
Τα Ραγκουτσάρια είναι ένα τριήμερο εκδηλώσεων καρναβαλιού, που ξεκινούν στις 6 Ιανουαρίου και ολοκληρώνονται στις 8 Ιανουαρίου στην Καστοριά. Η πόλη της δυτικής Μακεδονίας αποκτά ξεχωριστό χρώμα και πανηγυρική ατμόσφαιρα.
Τα Ραγκουτσάρια αρχίζουν ανήμερα τα Θεοφάνεια και ολοκληρώνονται στις 8 Ιανουαρίου (Πατερίτσα), με την παρέλαση των χιλιάδων καρναβαλιστών.
Η πόλη έχει «ντυθεί» εορταστικά, οι ορχήστρες, οι οποίες συνθέτονται αποκλειστικά με χάλκινα και κρουστά όργανα δίνουν ξεχωριστή νότα, ενώ μικροί και μεγάλοι οργανώνονται σε «μπουλούκια» και χορεύουν ασταμάτητα στους δρόμους.
Χαλκιδική: Η Καμήλα κι η Νύφη και οι Φωταράδες
Το έθιμο της Καμήλας και της Νύφης αναβιώνει το τριήμερο, 5, 6 και 7 Ιανουαρίου στη Γαλάτιστα της Χαλκιδικής. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στα χρόνια της τουρκοκρατίας και βασίζεται στο γεγονός της αρπαγής μιας πολύ όμορφης κοπέλας, της Μανιώς, από τον Αγά του χωριού με σκοπό να την κλείσει στο χαρέμι του.
Σύμφωνα με τον μύθο, τα παλικάρια του χωριού με επικεφαλής τον αγαπημένο της, μην μπορώντας να ανεχθούν την αρπαγή και την προσβολή, αντέδρασαν και αποφάσισαν να πάρουν πίσω την κοπέλα. Σκέφτηκαν λοιπόν το τέχνασμα της Καμήλας, κάτι παρόμοιο με τον Δούρειο Ίππο, και τα κατάφεραν.
Τη δεύτερη μέρα, το έθιμο περιλαμβάνει τον γάμο της Μανιώς, στο οποίο νύφη και κουμπάρα ντύνονται μόνο άνδρες, κι αυτό είναι απόρροια μιας άλλης εποχής, τότε που η γυναίκα δεν επιτρεπόταν να λάβει μέρος σε ανδρικά γλέντια. Το έθιμο διαρκεί τρεις ημέρες, στην πλατεία Επισμηναγού Ιωάννη Χατζούδη στη Γαλάτιστα.
Επίσης στη Χαλκιδική, στο Παλαιόκαστρο, διατηρείται το έθιμο των Φωταράδων, που ξεκινά την παραμονή των Φώτων. Μία ομάδα καλαντιστών εκλέγει τον «βασιλιά» και όλοι μαζί πηγαίνουν στην εκκλησία του χωριού.
Στη συνέχεια, η ομάδα περιφέρεται τραγουδώντας τα τοπικά κάλαντα, τα οποία καταλήγουν σε ευχές ξεχωριστές για το κάθε μέλος της οικογένειας. Ανήμερα των Φώτων, ο «βασιλιάς», ντυμένος με τσομπάνικη κάπα, και οι Φωταράδες, ντυμένοι με την τοπική ενδυμασία και κρατώντας μεγάλα ξύλινα σπαθιά, χορεύουν στην πλατεία του χωριού.
Το «κάψιμο του καλικάντζαρου» στην Κατερίνη
Το κάψιμο του καλικάντζαρου θα αναβιώσει και φέτος, την παραμονή των Θεοφανείων, στον Άνω Άγιο Ιωάννη της Κατερίνης.
Πρόκειται για έθιμο που αναβιώνει εδώ δεκάδες χρόνια. Συμβολίζει τον εξορκισμό των κακών πνευμάτων και έχει τις ρίζες του στο Άργος του Πόντου.
Οι Αράπηδες στη Δράμα
Στην ανατολική Μακεδονία ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο εορτασμός των Θεοφανείων στη Δράμα με πληθώρα εκδηλώσεων και δρώμενων. Σκοπός τους είναι η εξασφάλιση της καλοχρονίας, δηλαδή η καλή υγεία και η πλούσια γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή.
Μαύρες κάπες, δέρματα ζώων, μάσκες, κουδούνια και θόρυβοι, στάχτη και σταχτώματα, χοροί και αγερμοί, αναπαράσταση οργώματος και σποράς, πλούσιο φαγοπότι και ευχές επιδιώκουν να επενεργήσουν στην καρποφορία της φύσης.
Σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων από την πόλη της Δράμας, στο Μοναστηράκι, αναβιώνει το έθιμο των Αράπηδων. Έχει τις ρίζες του στις διονυσιακές τελετές στην αρχαία Ελλάδα, ενώ έχει δεχτεί και χριστιανικές επιρροές. Το δρώμενο χαρακτηρίζεται από την υπερβολή, το μαγικό και το λατρευτικό στοιχείο, στην οποία συμμετέχουν οι κάτοικοι της περιοχής.
Το ίδιο έθιμο συναντάμε επίσης και στα χωριά Βώλακας, Πετρούσα και Ξηροπόταμος.
Καβάλα: Τα «Σάγια»
Στην Νέα Καρβάλη, ανατολικά της Καβάλας, κάθε χρόνο την παραμονή των Θεοφανείων αναβιώνουν τα «Σάγια», ένα έθιμο που τηρούνταν σε όλη την Καππαδοκία.
Το έθιμο αποτελεί μια τελετουργική πράξη με χορό και τραγούδι γύρω από αναμμένες πυρές.
Αργολίδα: «Γιάλα – γιάλα»
Το «γιάλα – γιάλα» αναβιώνει στην Ερμιόνη της Αργολίδας πάνω από 50 χρόνια. Ανάλογα έθιμα επιβιώνουν και σε πολλά ψαροχώρια της περιοχής, όπως στο Πόρτο Χέλι και την Κοιλάδα.
Τα ξημερώματα των Φώτων, τα αγόρια που πρόκειται τη νέα χρονιά να παρουσιαστούν στον στρατό, συγκεντρώνονται, γευματίζουν όλοι μαζί και έπειτα γυρνούν σε όλα τα σπίτια της περιοχής από σοκάκι σε σοκάκι, φορώντας παραδοσιακές ναυτικές φορεσιές και τραγουδώντας το «γιάλα – γιάλα».
Την παραμονή των Φώτων οι κάτοικοι στολίζουν τις βάρκες τους με φοίνικες, νεραντζιές και μυρτιές, τις οποίες δένουν στο λιμάνι πριν την καθιερωμένη βουτιά.
Το έθιμο των πορτοκαλιών στη Λευκάδα
Στην Λευκάδα τηρείται το έθιμο των πορτοκαλιών. Οι πιστοί βουτούν στη θάλασσα τα πορτοκάλια που κρατούν στα χέρια τους και τα οποία είναι δεμένα μεταξύ τους με σπάγκο.
Έπειτα τα παίρνουν στο σπίτι τους για ευλογία και αφήνουν ένα από αυτά για ένα ολόκληρο χρόνο στα εικονίσματα του σπιτιού. Πριν την τελετή της κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού, ρίχνουν στη θάλασσα τα παλιά πορτοκάλια.
